از طبیعت بیاموزیم

بهترین کلاس درس برای ما کلاس طبیعت است. شما را نمی دانم ولی من از طبیعت و آنچه در آن وجود دارد خیلی چیز ها یاد گرفته ام. یکی از را ههای که می توان از طریق آن خالق هستی را دید . معلم این دفعه تصمیم گرفت بچه ها را به یک مزرعه پرورش گل ببرد . از قبل برنامه ریزی لازم را انجام داده بود. همگی بسوی کلاس طبیعت حرکت کردند. هدف معلم آشنایی با دستگاه زایای گیاه در حقیقت آشنایی با بخشهای مختلف گلها بود. وقتی بجه ها در فضای آکنده از بوی گلهای خوش بو و خوشرنگ قرار گرفتند همگی مثل شکفتن گل روی لب شان لبخند نمایان شده بود. معلم از آنها خواست با دقت به انواع گلها نگاه کنند ودفتر های نقاشی خود را باز کنند و با استفاده از مداد های رنگی طرحی از یک گل بکشند و قسمتهای مختلف گل را روی طرحی که کشیده اند مشخص کنند. و از کندن گلها بپرهیزند زیرا گل روی شاخه زیبا ست. و از گلهای که روی زمین افتاده اند و در حال پژمرده شدن هستند برداشته و در دفتر خود آن را با برچسب های مشخص کنند. و همگی به صحبتهای پرورش دهنده گلها در این مزرعه گوش دهند و مطا لب و نکته های مهم را یاداشت کنند. تا بیشتر با نام گلها ی که در این مزرعه پرورش داده می شود آشنا شوند. بچه ها مرتب از باغبان و کارشناس پرورش گلها سوالاتی می پرسیدند. بعد از صحبتهای کا رشناس پرورش گل و بازدید از قسمتهای مختلف مزرعه مانند گلخاته و.. معلم بچه ها را در یک گوشه از مزرعه در کنار انواعی از گلدانهای گل جمع کرد و گفت: بچه ها به این گلدان گل نگاه کنید ، که دوست داره بخشهای مهم گل را نام ببرد . همگی برای جواب دادن عجله می کردند. معلم از مریم خواست بخشهای مهم گل و آنچه امروز از گلها یاد گرفته، بگوید. مریم گفت: گل یک قسمت از یک گیاه است که دارای چهار قسمت مهم آن کاسبرگ ،گلبرگ ،پرچم و مادگی است و... بعد ازآن معلم ادامه داد و گفت: گل دستگاه زایشی گیاهان گلدار است که مریم جان بخشهای مهم آن را نام برد . گیاه شناسان و پرورش دهنده گلها معتقدند که گل «شاخه ای تغییر شکل یافته است.» وبعضی از گیاهانی که گل دارند و گیاهان گلدار می نامند .همین گل آنها باعث می شود که گیاه جدیدی بوجود بیاید . گل برای مدتی کوتاهی دوام دارد و بعد قسمتهای از آن به میوه تبدیل می شود. و میوه دانه دارد و دانه , وسیله تولید مثل بیشتر گیاهان به شمار می رود. و همینطور که معلم مطالب مهم راجب گلها را می گفت عکسهای رنگی و زیبا را در مورد گلها به بچه ها نشان می داد. و هر بار توجه آنها را به سمت گلهای اطرافشان جلب می کرد. یکی از بچه ها از معلم خود پرسید: نهنج چه قسمت گل است و چه فایده ای برای گل دارد؟ معلم گفت: بچه ها کسی می تواند روی یکی از گلها محل نهنج را به من نشان دهد؟ بیشتر بجه ها با انگشت دستشان محل آن را نشان دادند. و معلم گفت: درسته ، آفرین، نهنج همان قسمت پهن و بزرگ دم گل است که گل را نگه می دارد و بعضی از میوه ها که ما می خوریم مانند سیب ها ، توت فرنگی ، گلابی و... قسمت نهنج گل آنها در تشکیل میوه هم نقش دارند. و در واقع اجزای مهم گل روی نهنج قرار دارند. معلم از فاطمه خواست محل کاسبرگ ها را در گلها نشان دهد و وظایف آن را بگوید. فاطمه گفت: من امروز فهمیدم که کاسبرگ قسمت سبز و نازک و برگ مانند گل است و غنچه گل را می پوشاند. و از آن محافظت می کند. معلم گفت: آفرین ، بچه ها همانطور که فاطمه جان گفت کاسبرگها بیرونی ترین پوشش گل هستند و اغلب رنگشان سبز است و اگر به این عکس که به شما نشان می دهم نگاه کنید . کاسبرگ دارای ایپدرم فوقانی و تحتانی ،پارانشیم کلرو فیلی ، نرده ای شکل و حفره ای و دستیجات آوندی هستند . که شما در باره آ نها در کلاسهای بالانر در کتاب زیست شناسی می خوانید. بچه ها به مجموعه کاسبرگها ، کاسه گل می گویند. و هنگامی که گل باز می شود این کاسبرگها ازآن به بعد از گل محافظت می کنند. معلم از زهرا خواست درباره گلبرگ ، امروز آنچه را یاد گرفته بگوید. زهرا به محل گلبرگ روی یکی از گلها که در نزدیکی او بود اشاره کرد و گفت: گلبرگها رنگی ،نازک با بوی خوشی دارند و زیبا هستند و در داخل کاسه گل قرار دارند. سپس معلم ادامه داد و گفت : نگاه کنید بیشتر این گلها ، گلبرگ آنها از کاسبرگها بزرگترند. و همانطور که می بینید غالبا رنگی ، نازک و دارای بوی معطری هستند . بچه ها ، گلبرگها درونیترین پوشش گل هستند. و به مجموعه گلبرگها ، جام گل می گویند. و سپس تعدادی ذره بین از کیف خود بیرون آورد و در اختیار بچه ها قرار داد و از آنها خواست خوب به قسمت گلها ی اطرافشان نگاه کنند و ادامه داد و گفت: خوب به پایهء گلبرگ ها با ذره بین نگاه کنید ، معمولا در پایه ء گلبرگها حفره های کوچکی است که حا وی شربت شیرینی به نام شهد گل است. شما در این مزرعه مشاهده کردید که زنبور عسل ؛ پروانه ها از شهد گلها استفاده می کنند و یا به این تصویر در دست من نگاه کنید این تصویر دارن برخی پرندگان مانند مرغ مگس خوار در حال استفاده از شهد گلی نشان می دهد . در واقع همین شهد باعث جلب توجه حشراتی مانند زنبور عسل می شود. معلم از بچه ها خواست که نام گلهای که کاسبرگ ها و گلبرگها ی آنها هم رنگ هستند در دفتر خود یاداشت کنند. و گفت: برخی از گلها مانند گل لاله و سوسن که اینجا می بینید کاسبرگ و گلبرگ آنها هم رنگ هستند . بعد از بچه ها خواست تعداد گلبرگ های گلهای اطراف خود را بشمارند و در دفتر خود جدولی را بکشند و در آن نام گلها ، تعداد گلبرگ ها ، کاسبرگها ،پرچمها و دو لپه ای و تک لپه ای بودن (دوقسمتی یا یک قسمتی بودن ) گلها را یاداشت کنند. بجه ها با بررسی و مشاهده انواع گیاهان گلدار در آن مزرعه پی بردند که گلی مانند لاله دارای سه کاسبرگ ، سه گلبرگ که همرنگ بودند و دارای 6 پرچم است. معلم توجه بچه ها را به پرچم (اندام نر گل) جلب کرد. و گفت: در داخل گلبرگ چه می بینید ؟ بجه ها همگی با صدای بلند گفتند :« پرچم» معلم گفت: درست است هما نطور که مشاهده می کنید این پرچمها از چه قسمتی تشکیل شده اند؟ مینا گفت: اجازه ، شکل پرچم شبیه میله ای است که در یک سر آن یک بر آمدگی وجود دارد . معلم گفت: هر پرچم دارای دو بخش است : میله و بساک ساقه با پایه پرچم میله گفته می شود که بوسیله پوششی به نام اپیدرم کوتینی روزنه دار احاطه شده است و با ذره بین نگاه کنید در سمت پایین به نهنچ چسبیده و از بالا به بخشی برآمده به نام بساک ختم می شود د. بساک سر میله و پودر زرد و با قرمز رنگی دارد که گرده می گویند. از بچه ها خواست یک گل افتاده روی زمین را بردارند و وبساک پرچم آن را باز کنند و روی کاغذ بریزند و با ذره بین با دقت نگاه کنند. و بعد از روی تصاویر رنگی درباره پرچم و بخش مادگی گل را توضیح داد. درباره مادگی به دانش آموزان گفت: همانطور که پرچم اندام نر گل است مادگی هم اندام ما ده گل است. مطابق شکلهای که به شما نشان می دهم هر مادگی درست در مرکز گل و بین پرچم ها قرار دارد مادگی از سه قسمت کلاله ، خامه و تخمدان تشکیل شده است. واحد سازنده مادگی را برچه نام دارد که برگ تغییر شکل یافته است. کلاله قسمت بزرگ . پهن در اول مادگی است و اغلب دارای کرک و آغشته به ماده ژله ای و چسبنده می باشد و و هنگامی که از بساک پرچم یک گل گرده به کلاله قسمت چسبناک مادگی گل دیگر رسید و دانه گرده به دام افتاد . امکان رویش دانه گرده از کلاله به سمت قسمت خامه مادگی فراهم می شود. خامه بخش میله ای باریک و نازک مادگی که کلاله را به تخمدان متصل می کند و دارای مواد اندوخته ای است که به رشد لوله گرده را آسان می کند. تخمدان انتهای مادگی که متورم است مطابق شکلی که نشان می دهم در این قسمت یک یا چند تخمک پدید می آید که بعد ها به دانه گیاه تبدیل می شوند. یکی از بچه ها از معلم پرسید :آیا فقط حشرات وپرندگان باعث انتقال دانه گرده ها می شوند؟ معلم گفت: به قرار گرفتن دانه گرده روی کلاله مادگی گل , گرده افشانی می گویند . گرده افشانی به دو روش انجام می شود. در روش مستقیم که کمتر انجام می شود دانه گرده ه پرچم همان گل بر روی کلاله مادگی آن انتقال می یابد. در همین موقع یکی از بچه ها از معلم پرسید: به چه علتی روش مستقیم کمتر انجام می شود؟ معلم جواب داد: زیرا در بعضی از گلها پرچم آن آنقدر کوتاهند که گرده نمی تواند روی مادگی بینشیند. د ر برخی از آنها قبل از اینکه مادگی رشد کافی بکند پرچمها گرده ها یش را از دست می دهد و بعضی گلها نا قص هستند و پرچم و یا مادگی ر ا ندارند. دانش آموز پرسید : گل ناقص دیگر چیست؟ گلها به گلهای کامل و گلهای ناقص طبقه بندی می کنند. گل کامل گلی است مانند سوسن ، گل رز و... که دارای هر چهار قسمت مهم (کاسبرگ ، گلبرگ ،پرچم و مادگی )باشد ولی مثل جو یا بلوط که فاقد یک یا چند قسمت از اجزای اصلی می باشند گل نا قص می گویند. سپس معلم درباره گرده افشانی غیر مستقیم گفت:اگر گرده بساک پرچم یک گل به بخش کلاله مادگی همان نوع گل دیگر منتقل شود گرده افشانی را غیر مستقیم می گویند. پس دانه گرده در عمل تولید مثل گیاه نقش دارد. انتقال گرده ها به روش غیر مستقیم می تواند توسط وزش باد ، حشراتی مانند زنبور عسل ؛پرندگانی مانند مرغ مگس خوار و یا بوسیله انسان و آب صورت گیرد. معلم با استفاده از نشان دادن تصاویر گفت: هنگامی که گرده گل مناسبی روی کلاله مادگی گل دیگر می افتد همانطور که در شکل می بینید لوله ای به نام لوله گرده بوجود می آید که از طریق خامه به داخل تخمدان می رود . که مطابق شکل بعدی در تخمدان دانه گرده از میان یک سوراخهای ریز ی به داخل تخمک راه می یابد و اتصال یک دانه گرده به تخم درون تخمک عمل لقاع می گویند. بچه ها در این مورد در کلاسهای بالاتر در دبیرستان بیشتر در کتابهای زیست شناسی می خوانید. یک معلم بعد از یک جلسه گردش علمی و تدریس در دل طبیعت می تواند در جلسه بعدی در کلاس فعالیتهای زیر را ترتیب دهد و یا از دانش آموزان بخواهد با همکاری یکدیگر انجام دهند. .
فعالیتهای که می توان انجام داد مانند: الف-جمع آوری و نگهداری نمونه ها یا تصاویر و نقاشیهای از انواع مختلف گلها و بررسی آنها در کلاس
ب- رسم نمودار و جدولهای طبقه بندی انواع گلها از لحاظ (رنگ ،شکل ؛ تعداد اجزای اصلی پوشش گل مثل کاسبرگ ،گلبرگ ،پرچم ،دولپه ای و یا تک لپه ای و... )
پ-مشاهده دانه گرده با میکروسکپ (یک قطره آب را روی لام میکروسکپ بریزید و گرده گلی را روی آن قرار دهید و لامل را روی آن بگذارید و زیر میکروسکوپ بررسی کنید و شکل آن را بکشید .
ت- در محلول شکر و آب جوش ، دانه گرده های خوب رشد می کنند. سه ظرف تهیه کنید و در یکی1قاشق و در ظرف بعدی 2 قاشق و ظرف سوم 3 قاشق چا ی خوری شکر به آب جوش اضافه و به هم بزنید تا کاملا شکر حل شود. و گرده انواع گلها را روی سطح محلول شکر بریزید و هر بشقاب را با در شیشه ای بپوشانید و بگذارید در درجه حرارت مناسب برای چندین ساعت بمانند . دانه گرده ها را با ذره بین مشاهده کنید و ببینید آیا لوله هایی از آنها بوجود آمده است و اگر نتوانستید مشاهده کنید قطره ای از محلول شکر را روی میکروسکپ قرار دهید و لامل را روی آن بگذارید و آن را بررسی کنید.
ج- ازدانش آموزان بخواهید چگونگی گرده افشانی در گلها را (مستقسم و غیرمستقیم ) را نقاشی کنند و در نقاشی خود جانورانی مانند زنبور وپروانه ها و.. را که در حال انتقال گرده از گلی به گل دیگر بکشند.
د- عکسهای که از انواع گلها و اجزای آنها در مزرعه پرورش گل گرفته اند با توضیحات لازم در یک آلبوم قرار دهند و به یکدیگر نشان دهند و درباره آن بحث کنند.
و- درباره باروری و تبدیل گل به میوه (بخصوص مراحل رشد گل ) فیام آموزشی به بچه ها نشان داد و یا از آنها خواست اطلاعاتی را همراه با عکس و یا شکلهای که خودشان نقاشی کرده اند تهیه و در کلاس درباره آن با هم گفتگو کنند. و اطلاعات خود را در تابلو کلاس نصب کنند.
ه- با کمک معلم و معلم هنر سعی کنند نمونه های از ما کت های اجزای گل و ساختمان آنها(مانند ساختمان میکروسکپی دانه گرده , یک گل مصنوعی و تخمدان و... ) بسازند. و از روی آنها درس را برای یکدیگر توضیح دهند.