معلم از بچه ها خواست تعدادی از پدید ه های فاجعه باری که هر از گاه در بعضی از جا های مختلف زمین اتفاق می افتد را نام ببرند؟ بچه ها گفتند: سیل ، طوفان ، گرد باد ، زمین لرزه و... معلم زیر کلمه زمین لرزه با گچ قرمز یک خط کشید. گفت: می توانید بگوید آخرین زمین لرزه های که شما از طریق رسانه های خبری از آن اطلاع پیدا کرده اید در کجا های کره زمین رخ داده اند؟ خیلی از بچه ها به زلزله فاجعه بار بم و رودبار در ایران و حتی به زمین لرزه بسیار شدیدی ( سونامی )که در اقیانوس آرام رخ داده بود بطوری که آب اقیانوس به صورت موجهای به بزرگی ارتفاع ساختمانهای بلند که به سمت جزایر اندونزی و سری لانکا ... حرکت کرده ه بودند خرابیهای زیادی ایجاد کرده بود و صد ها هزار نفر جان خود را از دست داده بودند اشاره کردند. معلم گفت: به این عکسها نگاه کنید هر دوعکس مربوط یک مکان است یکی قبل زلزله و دیگری بعد از وقوع زلزله گرفته شده است چه تفاوتی مشاهده می کنید؟ یکی از بچه ها گفت: قبل از زلزله همه ساختمانها سالم و پابر جا هستند اما بعد از رخ دادن زلزله تمام ساختمانها ویران شده اند. و زمین شکاف برداشته است. معلم گفت: درسته ، در حقیقت پدیده به نام زلزله باعث تغییر در سطح زمین شده است. و همه چیز های که در عکس اول در جای اصلی خود قرار دارند در عکس دوم دیده نمی شوند و ویران و تخریب شده اند. و به علت رانش زمین و حرکت و جا به جای قسمتی از زمین ، ساختمانها ، درختها و... از بین رفته اند. شکافها ی در روی سطح زمین ایجاد شده است. و متاسفانه هر ساله ما شاهد چنین اتفاقاتی هستیم. و گاهی آنقدر زمین لرزه ها شدید است که خسارات ناشی از آن بسیار زیاد است و حتی عده زیادی جان خود را از دست می دهند. ذهن کنجکاو آدمی همواره در جستجوی علت بوجود آمدن این پد یده بوده است. و همیشه انسانها ، بخصوص دانشمندان می خواهند دقیقا بفهمند چرا چنین اتفاقی در طول عمر زمین رخ می دهد. و خیلی تلاش کرده اند تا عوامل ایجاد کننده زلزله را بشناسند. معلم روی تخته نوشت: چه چیزی سبب ایجاد زمین لرزه می کند؟ و به بچه ها گفت: کسی می تواند و میداند به این سوال پاسخ دهد. یکی از بچه ها گفت: من در یک کتاب علمی خواندم که آتش فشانها یکی از عواملی هستند که باعت تکان خوردن و جا به جای سنگها و.. روی زمین می شوند. وقتی کوه های آتش فشانی فعال می شوند با فشار زیاد مواد به بیرون پرتاب می کنند و زمین اطراف آن می لرزد. معلم پاسخ دانش آموز را پذیرفت.و گفت:دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که زلزله ها در موقع پیدایش گسل ها و گاهی وقتها در موقع چین خوردگی رخ می دهند. پس اول ببینیم گسل و چین خوردگی چگونه ایجاد می شود؟ به این تصاویری رنگی و نقاشی شده که با شماره های 1 الی ۴مشخص کرده ام و به ترتیب از چب به راست روی تابلو نصب می کنم همگی با دقت نگاه کنید. این تصاویر روش پیدایش چین خوردگی و گسل ها را نشان می دهند. می بینید که به علت فشار و گرمای خیلی زیادی بخصوص نیرو های جانبی فوق العاده زیادی روی لایه های افقی سنگها مخصوصا لایه های سنگهای رسوبی اثر می گذارند. و در شکل بعدی در آنها یک خمیدگی ایجاد شده است. و با فشار در آنها مطابق شکل بعدی چین خوردگی های موج مانند مثل موج در یا ایجاد می شود. معلم یک طناب برداشت و روی سطح میز قرار داد و با تکان دادن سر طناب سعی کرد در طول طناب امواجی را نشان دهد. و بار دیگر چند پارچه نسبتا با ضخامتهای مختلف و رنگهای مختلف که روی همدیگر چسبانده بود روی میز گذاشت و دو نفر از دانش آموزان را صدا کرد و از این دو خواست مقابل هم در دو طرف میز ایستاده و هر کدام یک سر آن پارچه های رنگی بلند و باریک را بگیرند و سعی کنند به سمت وسط پارچه از دو طرف فشاری وارد کنند و یک چین خوردگی موج مانند ایجاد می کنند. که معلم به بچه ها گفت دقت کنید این چین خوردگی موج مانند که می بینید درست شده دارای یک برآمدگی (طاقدیس) و یک فاصله میان دو موج مشاهده می کنید و به شکل کو ه ها و در ه ها تولید می شوند. و بار دیگر این آزمایش را تکرار نمود تا بچه ها بهتر متوجه شوند. و سپس از روی ماکت های که می توان با وسایل مثل یولینیت ، گچ ، آبرنگ و سنگ ریزه و... ساخت از قبل ساخته بود و به کلاس آورده بود به بچه هااز روی آن جا به جای قطعات سنگی را و پیدایش انواع گسلها را نشان داد. توضیح خود را ادامه دادو گفت: در اثر چین خوردگی و جا به جایی و سر خوردن لایه های سنگی روی هم یک حرکت ناگهانی بوجود می آید. که به آن زلزله گفته می شود. گاهی این فشار ها آنقدر زیاد است که شکاف یا شکستگی سنگ در جایی که این حرکت در آنجا صورت می گیرد گسل بوجود می آورد. زمین شناسان به حرکت خود سنگ گسلش می گویند. پس چین خوردگی و هم جا به جایی نقش خیلی مهمی در شکل گیری و تغییرات سطح زمین ودر نهایت وقوع زلزله دارند. نحوه جا به جایی و حرکت لایه های سنگی در این ماکتهای ساخته شده و در تصاویری که روی تخته کشیده ام مشاهده کنید. بچه ها قطعات سنگی ممکن است بعد از فشار ها، یک حرکت ناگهانی در آنها رخ دهد. که باعث سر خوردن قطعات سنگی می شود و یک وضعیت جدیدی ایجاد می گردد. قطعات سنگ مطابق شکلها ممکن است به طرف بالا ، پائین و حتی در جهت پهلو ها حرکت کنند. و جا به جا شوند. و به بالا رانده شوند یا روی هم قرار گیرند و یا حتی ممکن است از هم دیگر دور شو ند. معلم با دو کتاب ( نقش قطعات سنگی ) سعی کرد با کمک حرکات دو دستش نشان دهد .معلم گفت: دانشمندان می گویند وقتی چنین حر کت های ناگهانی رخ میدهد یک سری امواج یا ارتعاشات شدید درون زمین پیدا می شود که می تواند چندین ثانیه زمین را در آن منطقه بلرزاند. سپس معلم به سمت تخته رفت و تعریفی برای زمین لرزه نوشت: «زمین لرزه همان حرکات و لرزش های غیر منتظره و ناگهانی و ارتعاش است که در زمین گاهی وقتها منتشر می شود.» معلم گفت: دانشمندان پی برده اند که برخی از این لرزشها ممکن است درست زیر سطح زمین اتفاق بیفتد و گاهی هم در اعماق زمین رخ می دهد. دانشمندان با استفاده از دستگاهی به نام لرزه نگار که در ایستگاههای زلزله شناسی وجود دارد امواج زمین لرزه را ثبت می کنند. در همین موقع معلم از کیف خود عکسی از این دستگاه بیرون آورد و به بچه ها داد تا با هم نگاه کنند. معلم بعد ادامه داد و گفت: دانشمندان می گویند زلزله های که در اعماق زمین رخ می دهند آثار تخریبی مهمی در سطح زمین ایجاد نمی کنند ولی زلزله هایی که کانون آنها سطحی باشد اثرات تخریبی بیشتری دارند. وقتی زلزله در یک منطقه رخ می دهد درواقع انرژی بزرگی آزاد می شود. دانشمندان در بررسیهای خود به این نتیجه رسیده اند که بزرگی زلزله وابسته به مقدار انرژی می دانند که از کانون زلزله آزاد می شود. و واحد بزرگی زلزله را ریشتر نامیده اند. و اکثریت دانشمندان معتقد هستند که هر قدر سنگها سخت تر و متراکم تر باشند سرعت عبور امواج زلزله بیشتر است. بعد معلم دو نقشه یکی نقشه کشور ایران و یک نقشه بزرگ از کره زمین که در آن دو نقشه مناطق زلزله خیز مشخص شده بود روی تخته با کمک بچه ها نصب کرد. و به بچه ها گفت با دقت به این دو نقشه نگاه کنید یکی نقشه کره زمین است که در روی آن مناطقی زیاد که زازله رخ می دهد مشخص شده است. همانطور که روی نقشه می بینید محل های که زلزله خیز هستند با رنگ و علائم خاصی روی سطح نقشه کره زمین مشخص شده است. زلزله ممکن است در تمام سطح زمین رخ دهد ولی بیشتر اوقات در طول دو نوار وسیع از کره زمین که به کمربند زلزله خیز معر.وف هستند رخ می دهند. سپس معلم با استفاده از یک خط کش روی نقشه کمربند زلزله خیزی که از رشته های کوه های مرتفع کنار کف اقیانوس های عمیق قرار می گیرند و به عقیده دانشمندان این مناطق قسمتهای ضعیف پوسته زمین هستند نشان داد. و گفت: یکی از کمربند های زلزله خیز که روی این نقشه می توانید به شما نشان دهم کمربند های زلزله خیز آقیانوس آرام است که از کشور شیلی در امریکای جنوبی شروع می شود و بعد ببینید به سوی شمال متوجه شده و به کشور پرو در آمریکای مرکزی و بعد مکزیک ، کالیفرنیا در امریکا ، سوئد و بعد از آنجا به سمت جزایری به نام الوشن و ژاپن در جنوب آسیا تا جزایر فلیپین ، اندونزی و نیوزلند ادامه می یابد. و دومین کمربند زلزله خیز روی نقشه ببینید از افریقای شمالی شروع بعد آسیای میانه و به آسیای جنوبی می رسد. همانطور که می بینید کشور ما ایران ؛ ترکیه ، افغانستان و جنوب شرقی آسیا را شامل می شود. برخی از زلزله ها کانون آنها در اقیانوس می باشد. بطوری که سبب می گردد امواج عظیمی با ارتفاع زیاد به سمت سواحل حرکت کند . که برخی زلزله های آبی یا دریایی را با امواج جزر و مد اشتباه می گیرند. دانشمندان می گویند برخی از این زلزله های دریایی وقتی رخ می دهند و به ساحل می رسند ممکن است ارتفاعی بیش از 100 پا و سرعتی برابر با 500 مایل در ساعت داشته باشند و باعث خرابی شدیدی در جزایر می گردند. مانند سونومی مرگبار جزیر سلیمان که ارتفاع آب به 10 متر رسیده بود. و هزاران نفر جان خود را از دست دادند و یا زمین لرزه های دریایی در قسمتهای اقیانوس آرام که به کشور های مانند اندونزی و سری لانکا و... آسیب و خسارت زیادی وارد شد. معلم دو عکس به بچه نشان داد که یکی مربوط به روستا و دیگری مربوط به شهر بود. و از آنها پرسید در کدام عکس میزان خرابی و خسارت در نتیجه زلزله بشتر است؟ بچه ها گفتند. روستا معلم گفت: چرا ؟ دانش آموزی جواب داد: زیرا در روستا ها خانه هایشان محکم نیست و بیشتر از گل و چوب استفاده می شودو نکاتهای ایمنی در موقع ساخت خانه رعایت نمی گردد. معلم گفت: درسته، نوع زمین زیر ساختمانها ، نوع موادی که در ساخت بنا ها و ساختمانها استفاده می شود نقش مهمی در کاهش خسا رت های ناشی از زلزله دارد. معلم گفت: چه باید کرد تا در موقع وقوع زلزله تلفات جانی کمتر باشد؟ دانش آموزان گفتند: باید همگی با نکاتهای ایمنی و کمک های اولیه آشنا شویم . در این موقع معلم یک تصویر بزرگ که در آن مجموعه ای از عکس وجود داشت روی تخته نصب کرد و گفت ببینید در این تصویر نشان می دهد که ما چگونه در موقع وقوع زلزله باید از خود مراقبت کنیم تا آسیبی نبینیم. انسان هر روز تلاش می کند راههای مناسبی برای مقابله با حوادثی مانند زلزله پیدا کند. یکی از این راهها آموزش است. با توجه به این عکسها ما باید در موقع وقوع زلزله مثلا اگر در کلاس درس باشیم باید به زیر میز برویم تا لرزش زمین قطع شود و اگر میز جا به جا می شود ما هم همراه آن حرکت کنیم و در صورتی که میز نباشد به طرف یک دیوار داخل ساختمان برویم و دستهای خودمان را مطابق شکل روی سرمان قرار دهیم و یا مانند این عکس از کنار پنجره ، قفسه های کتاب ، آینه و... دوری کنیم. و مهمتر همیشه آرامش و خونسردی خود را حفظ نمائیم . در مدارس سراسر کشور ها برنامه های آموزشی جهت آمادگی دانش آموزان برگزار می شود. تا همه شما آماده شوید و بتوانید در هنگام بروز حادثه ای مانند زلزله به یکدیگر کمک کنید و از جان خود محافظت نماید. در پایا ن درس معلم نکاتهای مهم درس را دوباره تکرار کرد و از بچه ها خواست درباره سونامی و زلزله های برزگ در دنیا اطلاعاتی همراه با عکسهای جمع آوری کنند و جلسه بعد گزارش خود را به کلاس بیاورند و بخوانند تا همگی در این زمینه آگاهی بیشتری پیدا کنند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر